Tại Việt Nam, từ đầu năm 2024 đến nay, đã xảy ra 14 ổ dịch CGC A/H5N1 tại 9 tỉnh, làm gần 100 nghìn con gia cầm mắc bệnh, bị chết và bị tiêu hủy (tăng 2,64 lần so với cùng kỳ năm 2023), có 02 ổ dịch CGC A/H5N1 trên động vật hoang dã (hổ, báo) nuôi nhốt tại các tỉnh Long An và Đồng Nai. Tình hình dịch bệnh Cúm gia cầm trên người trong năm 2024 gia tăng, cụ thể: Theo cáo cáo của ngành Y tế đã có 01 người bị nhiễm và chết do Cúm A/H5N1 (tại tỉnh Khánh Hòa vào ngày 23/3/2024) và 01 người nghi bị nhiễm Cúm A/H5 (tại tỉnh Long An vào ngày 07/11/2024); ngoài ra cũng đã phát hiện 01 ca người mắc CGC A/H9N2 (tại tỉnh Tiền Giang ngày 16/3/2024) và 01 ca người mắc Cúm lợn chủng H1N1 (tại tỉnh Sơn La ngày 01/6/2024). Nguy cơ dịch bệnh phát sinh và lây lan trên gia cầm, lây sang các loài động vật mẫn cảm và người ở nước ta trong thời gian tới, đặc biệt là giai đoạn trước, trong và sau Tết Nguyên Đán Ất Tỵ 2025 là rất cao.
2. Nhận định tình hình và nguyên nhân lây lan
2.1. Nguy cơ bệnh cúm A/H7N9 và các chủng vi rút cúm gia cầm độc lực cao khác (A/H5N2 và H5N8) xâm nhập vào Việt Nam
- Theo các nghiên cứu hiện tại, mặc dù chủng vi rút cúm gia cầm A/H7N9 có độc lực độc lực cao trên người nhưng lại có độc lực thấp ở trên gia cầm. Gia cầm không biểu hiện triệu chứng lâm sàng khi nhiễm vi rút cúm gia cầm A/H7N9 này nên rất khó phát hiện. Căn cứ vào tình hình và đặc điểm dịch tễ của bệnh, nguy cơ dịch có thể xâm nhập vào Việt Nam cũng như có khả năng bùng phát thành dịch lớn tại cộng đồng do:
+ Bệnh cúm A/H7N9 do nhiễm chủng vi rút cúm A/H7N9 có nguồn gốc từ gia cầm.
+ Nguồn lây bệnh chưa được xác định rõ ràng, chưa xác định được các yếu tố dịch tễ liên quan giữa các trường hợp mắc bệnh, mặc dù 02 trường hợp cúm A/H7N9 tại Thượng Hải (Trung Quốc) năm 2017 ở cùng một gia đình.
+ Đặc tính của vi rút cúm A là thường xuyên biến đổi có thể thành chủng mới dễ dàng lây truyền sang người.
+ Hiện chưa có vắc xin phòng bệnh, chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, các biện pháp phòng bệnh hiện nay chủ yếu dựa vào vệ sinh cá nhân và ngăn ngừa lây truyền tại cộng đồng.
+ Việc vi rút tồn tại trên cả chim nuôi và chim hoang dã khiến cho việc kiểm soát dịch, phát hiện nguồn lây và phòng ngừa lây lan rất khó khăn. Đây là mối đe dọa nguy hiểm với sức khỏe con người và hệ sinh thái đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa nhiều tổ chức, nhiều quốc gia để ứng phó.
- Nguy cơ các chủng vi rút cúm gia cầm A/H7N9 và các chủng vi rút cúm gia cầm độc lực cao khác (A/H5N2 và H5N8) lây nhiễm sang Việt Nam thông qua các hoạt động vận chuyển, buôn bán, tiêu thụ gia cầm và các sản phẩm gia cầm nhập lậu không rõ nguồn gốc là rất cao.
- Vi rút cúm gia cầm (A/H5N1 và A/H5N6) lưu hành rộng, cộng với thời tiết chuyển mùa, mưa dầm, gió rét làm giảm sức đề kháng, làm bệnh phát sinh. Đặc biệt là tỷ lệ tiêm phòng vắc xin này đạt thấp nên nguy cơ xẩy ra dịch cúm gia cầm và lây lan ra diện rộng là rất lớn.
2.2. Tại Quảng Trị
Hiện nay, trên địa bàn tỉnh bệnh CGC đã được kiểm soát, tuy nhiên dự báo nguy cơ dịch xảy ra trong thời gian tới là rất cao do các nguyên nhân: (i) Tổng đàn gia cầm lớn, chăn nuôi nhỏ lẻ còn chiếm đa số, chưa đảm bảo yêu cầu vệ sinh thú y, chưa an toàn dịch bệnh, nhiều đàn gia cầm chưa được tiêm phòng vắc xin; (ii) Người chăn nuôi mua con giống không rõ nguồn gốc, nhập nuôi mới không khai báo; (iii) Tình trạng nhập lậu gia cầm, sản phẩm gia cầm còn xảy ra nhưng chưa được kiểm soát; (iv) Thời tiết diễn biến cực đoan, mưa lũ, chuyển lạnh, làm giảm sức đề kháng của vật nuôi, tạo điều kiện cho mầm bệnh phát triển; (v) Giao thương buôn bán, vận chuyển, tiêu thụ gia cầm, sản phẩm gia cầm trong nước tăng mạnh vào các tháng cuối năm 2024 và đầu năm 2025.
Bên cạnh đó, các ổ dịch xảy ra tại Quảng Trị trong các năm 2020, 2022 là do mua con giống không rõ nguồn gốc; không có giấy chứng nhận kiểm dịch và chưa được tiêm phòng vắc xin CGC (do chưa đủ 15 ngày tuổi); mặt khác tại Quảng Trị không có cơ sở sản xuất cung ứng giống gia cầm mà chủ yếu nhập từ các tỉnh về, khi nhập về người dân không khai báo nên việc kiểm soát con giống vào địa bàn chưa triệt để; do đó dịch bệnh xâm nhiễm vào địa bàn là rất cao.
3. Biện pháp phòng, chống dịch Cúm gia cầm
Để giúp người chăn nuôi tích cực, chủ động ngăn chặn vi rút CGC A H5N1 và các chủng vi rút cúm độc lực cao khác (A/H7N9, A/H5N6, A/H5N8, …) xâm nhập vào đàn gia cầm trên địa bàn tỉnh, hạn chế thấp nhất vi rút CGC lây nhiễm và gây tử vong cho người, Chi cục Chăn nuôi và Thú y hướng dẫn các biện pháp phòng chống bệnh CGC và chủ trương chính sách của Nhà nước như sau:
3.1. Nguồn bệnh và đường truyền lây
a) Loài mắc: Động vật mắc bệnh cúm gia cầm là các loài gia cầm như gà, gà tây, vịt, ngan, ngỗng, chim cút, bồ câu, đà điểu, chim hoang dã và động vật có vú thuộc mọi lứa tuổi. Đặc biệt vi rút có thể lây nhiễm và gây bệnh cho người.
b) Nguồn bệnh: Vi rút có trong hầu hết các cơ quan nội tạng của động vật mắc bệnh, có nhiều trong phân, dịch tiết như nước mũi và nước bọt của con vật mắc bệnh. Trong thiên nhiên, các loài chim di trú, thủy cầm hoang dã mang trùng vi rút cúm là nguồn lây lan dịch bệnh chủ yếu cho gia cầm nuôi. Trong chăn nuôi, thủy cầm mang trùng vi rút cúm được xem là nguồn lây nhiễm bệnh chính cho gia cầm nuôi nhốt.
c) Đường truyền lây: Trong cơ thể gia cầm mắc bệnh, vi rút cúm được nhân lên trong đường hô hấp và đường tiêu hóa, sau đó được bài thải qua phân, nước mũi và nước bọt. Thời kỳ lây truyền thường trong vòng từ 3 đến 5 ngày, có khi kéo dài đến 7 ngày kể từ khi có triệu chứng của bệnh. Sự truyền lây bệnh được thực hiện theo 2 phương thức là trực tiếp và gián tiếp.
- Lây trực tiếp: Do gia cầm mẫn cảm tiếp xúc với gia cầm mắc bệnh cúm hoặc động vật mắc bệnh, động vật mang trùng vi rút cúm, từ đó vi rút cúm xâm nhập vào cơ thể thông qua các chất bài tiết từ đường hô hấp hoặc qua phân, thức ăn và nước uống bị nhiễm vi rút cúm.
- Lây gián tiếp: Qua những dụng cụ chăn nuôi, thức ăn, nước uống, lồng nhốt, quần áo, phương tiện vận chuyển,... bị nhiễm phân, dịch tiết có chứa vi rút cúm của động vật mắc bệnh bài thải ra.
3.2. Biểu hiện của bệnh
Gia cầm mắc bệnh CGC thể độc lực cao có thời gian ủ bệnh ngắn, thường từ 01 đến 03 ngày và có thể dài hơn tùy theo độc lực của vi rút. Do vậy, gia cầm mắc bệnh thường bị chết đột ngột và không có biểu hiện triệu chứng lâm sàng. Tỷ lệ chết có thể lên tới 100% tổng đàn trong vòng vài ngày; gia cầm đi không bình thường, loạng choạng, lắc đầu, run rẩy, mệt mỏi, nằm tụ tập từng đám; có các biểu hiện ở đường hô hấp như ho, khó thở, sổ mũi, chảy nước mũi, hắt hơi, thở khò khè, viêm xoang, sưng viêm mí mắt, chảy nhiều nước mắt, nhiều con sưng khớp; sưng phù đầu và mặt, sưng mí mắt, mào và tích tím tái; xuất huyết dưới da, đặc biệt ở những chỗ da không có lông; tiêu chảy, phân loãng màu trắng hoặc trắng xanh, ở những con đang đẻ năng suất trứng giảm rõ rệt, có trường hợp đẻ trứng không có vỏ.
3.3. Giải pháp phòng, chống dịch bệnh trong thời gian tới
- Đối với chính quyền các cấp: Tập trung các nguồn lực để tổ chức triển khai quyết liệt, đồng bộ các giải pháp phòng, chống dịch bệnh theo quy định của Luật thú y, các văn bản hướng dẫn Luật và đặc biệt là Chỉ thị số 8974/CT-BNN-TY ngày 26/11/2024 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và chỉ đạo của Ủy ban nhân dân tỉnh tại văn bản số 5469/UBND-KT ngày 09/12/2024 về việc tập trung triển khai quyết liệt, đồng bộ các giải pháp phòng, chống bệnh Cúm gia cầm ở động vật:
+ Tổ chức tốt việc giám sát chủ động, lấy mẫu xét nghiệm, phát hiện sớm, kịp thời cảnh báo và xử lý triệt để các trường hợp dương tính với vi rút CGC, các ổ dịch mới phát sinh, không để lây lan diện rộng và thông báo kịp thời cho ngành y tế khi phát hiện các ổ dịch trên đàn gia cầm.
+ Rà soát, tổ chức tiêm vắc xin CGC phòng bệnh cho đàn gia cầm, bảo đảm đạt tỷ lệ trên 80% tổng đàn có nguy cơ; thường xuyên rà soát, tiêm phòng bổ sung cho đàn gia cầm mới phát sinh và chưa được tiêm phòng.
+ Chỉ đạo các lực lượng chức năng phối hợp chặt chẽ với lực lượng thú y tổ chức điều tra, đấu tranh, triệt phá việc vận chuyển, giết mổ, buôn bán gia cầm và các sản phẩm từ gia cầm; xử lý nghiêm các trường hợp vận chuyển không rõ ngồn gốc, buôn bán, giết mổ gia cầm nghi mắc bệnh, gia cầm bệnh, gia cầm chết và các sản phẩm của chúng trên địa bàn toàn tỉnh. Xử lý nghiêm các trường hợp tiếp tay cho các hoạt động gian lận thương mại, nhập lậu gia cầm và sản phẩm từ gia cầm qua biên giới để vận chuyển, tiêu thụ trong nước. Trường hợp bắt được các lô hàng gia cầm, sản phẩm từ gia cầm vận chuyển bất hợp pháp thì phải xử lý theo quy định của pháp luật.
+ Tăng cường truyền thông để người dân không tham gia vào hoạt động buôn bán, vận chuyển lậu gia cầm, sản phẩm gia cầm; xử lý nghiêm những trường hợp vi phạm; (vii) Xử lý nghiêm những trường hợp không tuân thủ quy định pháp luật về thú y.
- Đối với người chăn nuôi: (i) Chủ động giám sát gia cầm bị bệnh, nghi bị bệnh, kịp thời phát hiện, báo cáo chính quyền, cơ quan thú y và triển khai các biện pháp phòng, chống dịch bệnh; (ii) Tuyệt đối không buôn bán, giết mổ, tiêu thụ gia cầm mắc bệnh, nghi mắc bệnh, vứt xác gia cầm, chất thải chưa qua xử lý ra môi trường; (iii) Thực hiện nghiêm các biện pháp phòng, chống dịch bệnh, báo cáo dịch bệnh theo quy định; (iv) Hằng ngày vệ sinh, sát trùng bằng hóa chất, vôi bột tại khu vực nuôi gia cầm; không sử dụng gia cầm, sản phẩm gia cầm không rõ nguồn gốc; (v) Sử dụng thịt gia cầm phải nấu chín, không ăn tiết canh.
4. Phòng bệnh CGC ở người
Theo cảnh báo từ WHO, vi rút cúm A/H5N8 và các chủng vi rút cúm gia cầm độc lực cao khác không thể truyền nhiễm qua đường ăn uống và thực phẩm nấu chín nên người tiêu dùng vẫn có thể sử dụng thịt gia cầm nấu chín ở nhiệt độ cao. Hiện chưa có vắc xin để phòng chống CGC ở người nên cách phòng ngừa tốt nhất là:
- Không ăn gia cầm mắc bệnh, không ăn tiết canh gia cầm và các sản phẩm gia cầm chưa nấu chín; khi tiếp xúc với gia cầm phải có bảo hộ cá nhân; chỉ mua gia cầm, sản phẩm gia cầm có nguồn gốc rõ ràng, đã được kiểm soát thú y để sử dụng làm thực phẩm;
- Rửa tay bằng nước sạch và xà phòng sau khi tiếp xúc, chế biến gia cầm; hạn chế tiếp xúc với những trường hợp bị nhiễm trùng hô hấp cấp tính.
- Đồng thời vệ sinh nhà cửa, nâng cao thể trạng và tránh tiếp xúc người bị viêm đường hô hấp, nếu có thì nên đeo khẩu trang.
- Khi có biểu hiện sốt, ho, khó thở mà không rõ nguyên nhân thì cần đến bệnh viện sớm để được chẩn đoán, phát hiện sớm và được điều trị kịp thời.
5. Một số quy định, chủ trương chính sách của Nhà nước
- Khoản 1, Điều 19, Luật Thú y quy địnhvề khai báo dịch bệnh“Chủ vật nuôi, chủ cơ sở chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản, cá nhân hành nghề thú y khi phát hiện động vật mắc bệnh, chết, có dấu hiệu mắc bệnh truyền nhiễm phải báo ngay cho nhân viên thú y cấp xã, Ủy ban nhân dân cấp xã hoặc cơ quan quản lý chuyên ngành thú y nơi gần nhất”.
- Khoản 1, Điều 25, Luật Thú y quy định “Chủ vật nuôi, chủ cơ sở chăn nuôi có nghĩa vụ: (a) Cách ly ngay động vật mắc bệnh, có dấu hiệu mắc bệnh; (b) Không giết mổ, mua bán, vứt động vật mắc bệnh, có dấu hiệu mắc bệnh, động vật chết, sản phẩm động vật mang mầm bệnh ra môi trường; (c) Thực hiện vệ sinh, khử trùng, tiêu độc, tiêu hủy, giết mổ bắt buộc động vật mắc bệnh, có dấu hiệu mắc bệnh, động vật chết theo hướng dẫn của cơ quan quản lý chuyên ngành thú y và quy định của pháp luật về bảo vệ môi trường; (d) Cung cấp thông tin chính xác về dịch bệnh động vật theo yêu cầu của cơ quan quản lý chuyên ngành thú y và nhân viên thú y cấp xã; (đ) Chấp hành yêu cầu thanh tra, kiểm tra của cơ quan nhà nước có thẩm quyền.
-Điểm b, khoản 4, Điều 5 Nghị định 02/2017/NĐ-CP ngày 09/01/2017 của Chính phủ về cơ chế, chính sách hỗ trợ sản xuất nông nghiệp để khôi phục sản xuất vùng bị thiệt hại do thiên tai dịch bệnh, quy định “hỗ trợ trực tiếp cho các hộ sản xuất có gia súc, gia cầm phải tiêu hủy bắt buộc do mắc dịch bệnh hoặc trong vùng có dịch bắt buộc phải tiêu hủy với mức hỗ trợ cụ thể 38.000 đồng/kg hơi đối với lợn; 45.000 đồng/kg hơi đối trâu, bò, dê, cừu, hươu, nai; 35.000 đồng/con gia cầm (gà, vịt, ngan, ngỗng)”.
Không hỗ trợ đối với trường hợp người chăn nuôi không chấp hành các biện pháp phòng chống dịch bệnh bắt buộc cho vật nuôi; không thực hiện tiêm phòng vắc xin CGC, nếu mắc bệnh cương quyết tiêu hủy và không hỗ trợ./.
Nguyễn Thị Thúy Hằng - Chi cục Chăn nuôi và Thú y
Trung tâm Khuyến nông tỉnh Quảng Trị
Giải cầu lông Khuyến nông mở rộng chào mừng kỷ niệm 30 năm...
Tọa đàm 8/3/2023 và Hưởng ứng tuần lễ áo dài của...
Hoạt động Team Building tại Mũi Si - Vĩnh Linh
Hoạt động Đoàn Thanh niên TTKN " Trở về nguồn thăm quan di...
Công đoàn CSTV Trung tâm Khuyến nông tỉnh Quảng Trị ra quân...
